Nezmiyye Hicran'dan Covid-19 Röportajı.
Azerbaycanlı şair-yazar ve gazeteci Nezmiyye Hicran, Azerbaycan'ın tanınmış doktorlarından Cafer Ahmetli ile covid-19 hakkında röportaj yaptı.
Azerbaycanlı şair-yazar ve gazeteci Nezmiyye Hicran, Azerbaycan'ın tanınmış doktorlarından Cafer Ahmetli ile covid-19 hakkında röportaj yaptı.
NEZMİYYE HİCRAN: Cafer Ahmetli kimdir? Sizi tanıyabilirmiyiz?
CAFER AHMETLİ: Ben Seçenov Tıp Akademisi mezunuyum. Mezun olduktan sonra bu akademinin üroloji bölümünde çalıştım. Moskova'nın yaklaşık olarak 50 hastanesinde uzun bir süre Ürolog-Androlog Cerrahı olarak çalıştım. Daha sonra Rusya Federasyonu Başkanı ve Merkez Birliği Polikliniğinde çalıştım. Defalarca madalya ve onur diplomalarıyla ödüllendirildim. Tıpta 24 yıllık tecrübeye sahibim.Tıpla ilgili bir çok makale yazdım. Şu anda Bakü'deki Milano Hastanesinde görev yapıyorum.
NAZMİYYE HİCRAN: Korona virüs salgını şu anda dünyayı tehdit ediyor. Sizde korona virüs salgınında Bakü'de yüzlerce insanın hayatını kurtardınız. Korona virüs nedir? İnsanlara nasıl bulaşıyor?
CAFER AHMETLİ: Korona virüsler şimdi değil, 1960'larda keşfedilmiştir. 1980 Yıllardan bu günümüze kadar her gün, her saat vardır. Her yıl gripten hayatını kaybeden insanlar vardır ve sadece bu virüslerden hayatlarını kaybetmiş gibi değillerdir. Koronavirüs her zaman mevcut olmuştur. İlk keşfedilmiş virüsler arasında, tavuklarda görülen bulaşma bronşit virüsü ile soğuk algınlığı semptomları gösteren insan hastaların burun boşluklarından alınmış ve insan korona virüsü 229E ve OC43 olarak isimlendirilmiş iki virüs türü yer almaktadır. İlerleyen zamanlarda aralarında 2003'te keşfedilen SARS korona virüsü, 2004'te belirlenmiş HCoV, NL63, 2005'te teşhis edilmiş HKU1, 2012'de fark edilmiş MERS-CoV ile Vuhan kökenli CoVID-19'un da yer aldığı pek çok yeni korona virüs türü keşfedilmiştir. Bu virüslerin çoğu ciddi solunum yolu enfeksiyonlarına neden olmaktadır. İnsan korona virüslerinin yedi türü malumdur:
İnsan koronavirüsü 229E (HCoV-229E)
İnsan koronavirüsü OC43 (HCoV-OC43)
Keskin teneffüs sendromu ile alakalı koronavirüs (SARS-CoV)
İnsan koronavirüsü NL63 (HCoV-NL63)
Daha evvel Yeni koronavirüs 2012 ve HCoV-EMC kimi tanınan Orta Şark teneffüs sendromu ile alakalı korona virüs (MERS-CoV).
Yeni koronavirüs (2019-nCoV), Uhan koronavirüsü adıyla da tanınır.
NEZMİYYE HİCRAN: Hastalığa bulaşmamak için neler yapmamız gerekiyor?
CAFER AHMETLİ: Kendi kendinize bakmanız, sağlığınızı korumanız şarttır. Kendinizi hasta hissediyorsanız dinlenmeniz, bol sıvı almanız ve besleyici gıdalar tüketmeniz gerekir. Diğer aile üyelerinden ayrı bir odada kalın ve mümkünse ayrı bir banyo kullanın. Sık temas edilen yüzeyleri temizleyin ve dezenfekte edin. Evdeki herkes sağlıklı bir yaşam tarzı sürdürmelidir. Sağlıklı bir beslenme ve uyku düzeni izleyin, hareket edin, sevdiklerinizle, yakınlarınızla telefonla veya internet üzerinden iletişim kurun. Zor zamanlarda çocuklar, yetişkinlerin daha fazla sevgi ve ilgi göstermesine ihtiyaç duyar. Rutinlerinizi ve programlarınızı mümkün olduğunca koruyun. Kriz zamanlarında üzgün ve stresli hissetmeniz ya da kafa karışıklığı yaşamanız doğaldır. Arkadaşlarınız ve aileniz gibi güvendiğiniz kişilerle konuşmanız faydalı olabilir. Bunaldığınızı hissederseniz bir sağlık çalışanıyla veya danışmanla görüşün. Hastalığın size bulaşacağından endişelenmeyin ve kendinizi soğuk algınlıklarından muhafaza edin. Ateşle başlayan hastalığa kuru öksürük eşlik eder. Bundan bir hafta sonra nefes darlığı meydana gelir ve bazı durumlarda hastaların hastaneye yatırılması gerekebilir. Bu semptomlara sahip olmak, koronavirüse yakalandığınız anlamına gelmez. Çünkü soğuk algınlığı ve grip belirtileri de öyle. Hastalığın akut vakaları pnömoniye, şiddetli akut solunum sendromuna, çoklu organ yetmezliğine ve hatta ölüme neden olabilir. Daha önce astım, diyabet, kalp hastalığı olan yaşlılar veya insanlar daha ciddi sonuçlar doğurabilir. Enfeksiyonun yakalanması ve semptomların ortaya çıkması arasındaki süre-kuluçka süresi 14 gün sürebilir. Korona virüs, vücudunuza hava ile soluduğunuzda (öksürükten kısa bir süre sonra) veya virüsle ve daha sonra yüzle temas ettiğinde bulaşabilir. Ellerinizi sık sık temizleyin. Sabun, su veya alkol bazı dezenfektan kullanın. Öksüren veya hapşıran kişilerle aranızda güvenli mesafeyi koruyun. Fiziksel mesafeyi koruyamadığınız durumlarda maske takın. Gözlerinize, burnunuza veya ağzınıza dokunmayın. Öksürürken veya hapşırırken burnunuzu ve ağzınızı dirseğinizin iç kısmıyla veya bir mendille kapatın. Kendinizi iyi hissetmiyorsanız evde kalın. Ateş, öksürük ve solunum güçlüğü şikâyetleriniz varsa tıbbi yardım alın. Maskeler, virüsün maskeyi takan kişiden diğer kişilere yayılmasını önlemeye yardımcı olabilir. Tek başına maske, COVID-19'a karşı koruma sağlamaz; bu önlem, fiziksel mesafe ve el hijyeni önlemleriyle birlikte kullanılmalıdır. Yerel sağlık kurumunuzun önerilerine uyun. Tek başına maske, COVID-19'a karşı koruma sağlamaz; bu önlem, fiziksel mesafe ve el hijyeni önlemleriyle birlikte kullanılmalıdır. Yerel sağlık kurumunuzun önerilerine uyum sağlamaları lazımdır…
NEZMİYYE HİCRAN: Koronavirüs tedavisi için en başarılı ilaçlar ve yöntemler hangileri?
CAFER AHMETLİ: Umut vadeden tedavi yöntemleri Gilead Sciences tarafından üretilen Remdesivirdir, ABD'de korona virüs için acil kullanım izni alan ilk ilaç oldu. Ebola ve Hepatit C'ye karşı kullanılması için test edilen fakat beklenen sonuçları vermeyen ilaç, Covid-19 hastalarında kullanıldığında hastanede kalma süresini ortalama 15 günden 11'e düşürmüştü. Deksametazon ise ucuz ve kolay erişilebilen steroidin çeşitli bağışıklık sistemi tepkilerine yol açtığı önceden biliniyordu. Doktorlar bu ilacı alerji, astım ve enflasyon tedavisinde kullanıyordu. Haziran ayında Covid-19'dan ölüm oranlarını azalttığı tespit edilen ilk ilaç oldu. Araştırmalarda, Deksametazon sayesinde solunum cihazına bağlı hastalarda ölüm oranının üçte bir, oksijen desteği alan hastalarda da beşte bir azaldığı görüldü. Öte yandan Covid-19'un ilk aşamalarında kullanılması durumunda hastalara faydadan çok zarar verme ihtimali de bulunuyor. Bu yüzden ilacın solunum yardımı alan kişilerde kullanılması tavsiye ediliyor. Favipiravir, Recombinant ACE-2, Plazma transferi, Monoklonal antikorlar, Sitokin inhibitörleridir. İnsan bedeni hastalıklarla mücadele etmek için sitokin üretir. Fakat bunun fazla üretilmesi durumunda bağışıklık sistemi çok büyük tepkiler verip bedenin zarar görmesine yol açabilir. Araştırmacılar, sitokin fırtınası da denen bu olaya karşı ilaçlar geliştiriyor. Farklı şekillerde çalışan tocilizumab, sarilumab ve anakinra gibi ilaçlar bazı deneylerde küçük faydalar gösterirken bazı deneylerde de başarısız oldu. Sarilumab temelli Kevzara'yı geliştiren Regeneron ilaç şirketi son olarak ilacın 3. aşama testlerinin başarısız olduğunu açıkladı.
NEZMİYYE HİCRAN: Azerbaycan’da Covid-19 vaka sayısı artıyor ve birçok doktor hayatını kaybetti… Son durum ne nedir?
CAFER AHMETLİ: Azerbaycan’da son verilerle birlikte toplam vaka sayısı 34 binden fazla, hayatını kaybedenlerin kişi sayısı ise 508 den fazla yükseldi. Ülkede virüsü yenerek taburcu olanların sayısı ise 32 binden fazladır. Azerbaycan’da şu ana kadar 836 bin 908 korona virüs testi yapıldı. Doğrudur çok başarılı doktorlarımızı da kayıp ettik. Aslında doktorlarımızda çok dikkatli olmaları lazım. Bakın, doktorlar gün erzinde en azı 3 defa maskelerini değişmeli, ayakları çorapsız olmamalıdır. Ama hava sıcaklığından ayakkabını bazen çorapsız kullanmalar virüsün yayılmasına sebep oluyor. Doğrudanda vaziyet çok kötüdür aslında. Yalnız Azerbaycan’da bütün dünyada insanlar bu virüsten helak olur. En çok doktorları kayıp ediyoruz. Doktorlar kendi sağlıklarıyla ilgilenmeye zaman ayıramadıkları için kendi hayatlarını kaybediyorlar. Bu virüs çoktan geziyor. 2014’te bile yayıldı. Korona virüs her zaman var. Onun ilacı Arbidoldur… Esasen büyükler ve uşaklarda bütün umumi soğuk algınlığına sebep olduğu güman edilir. Koronaviruslar, ilk olarak kışın ve erken ilkbahar faslında şişmiş adenoitlerden kızdırma ve boğaz ağrısı kimi esas semptomlarla soğuk algınlığına sebep oluyor. Koronaviruslar ya setlicim hastalığına, ya bir başa viral pnevmoniyaya, ya da bakterili pnevmoniyaya sebebi ola bilar. 2003 Yılında sebep olan SARS-CoV, hem yukarı, hem de aşağı teneffüs yollarının enfeksiyonlarına sebep olduğu üçün kendine mahsus patojenine maliktir. İnsan korona virüs enfeksiyonlarının karşısını almak ve ya malice etmek üçün vaksınlar ve ya antiviral dermanlar yoktur…
NEZMİYYE HİCRAN: İKİNCİ TEHLİKE DALGASI OLABİLİR Mİ?
CAFER AHMETLİ: Koronavirüs halihazırda dünyanın boğuştuğu en önemli problemlerinden biri haline geldi. Zira pek çok ülkede gevşetilen tedbirler ile birlikte ikinci dalga tehlikesi de giderek artıyor. Bir defa şunu net bir şekilde söyleyebiliriz ki koronavirüs bundan sonraki hayatımızın bir parçası olacak. Yani bu virüs ile yaşamayı öğrenmek durumundayız. Sosyal mesafe ve maske kurallarına harfiyen uymalı ve ne kendimizin ne de sevdiklerimizin canını tehlikeye atacak davranışlardan kaçınmalıyız. Koronavirüs ortalama olarak iki yıl içerisinde yavaş yavaş etkisini kaybedecek ve daha az önemli hale gelecek. Bu sürece insanlar çok dikkatli olmalıdır. Bilindiği üzere virüsler girdiği vücudun ölmesi ile birlikte hayatlarını kaybetmiş oluyor. Dolayısıyla koronavirüs de zaman içerisinde hastasını öldürmemeyi öğreniyor ve daha az etkili oluyor. Virüs, iki yıl içerisinde saldırganlığını azaltacaktır…